Μήπως έφτασε το τέλος της Δύσης;

Αν αναζητούσαμε το κέντρο του κόσμου στο χάρτη του Βενετσιάνου Αλβερτίνου ντε Βίργκα του έτους 1411, περίπου 20-24 γενιές πίσω από τη δική μας, θα διαπιστώναμε με έκπληξη πως εντοπιζόταν στη Μογγολική Σαμαρκάνδη, στο σημερινό δηλαδή Ουζμπεκιστάν, και όχι στη Βενετία, στη Ρώμη, στην Κωνσταντινούπολη ή σε κάποια άλλη Ευρωπαϊκή πόλη. Οι Βενετσιάνοι έμποροι έβλεπαν στη Σαμαρκάνδη, στη μέση του Δρόμου του Μεταξιού, ένα κόμβο εμπορίου με την ακμάζουσα Νοτιο-ανατολική Ασία, αλλά και πολιτισμού και επιστήμης, όπου στεκόταν ακόμη θαυματουργικά μια αρχαία Χριστιανική Εκκλησία μόλο που η κεντρική της κολώνα είχε καταστραφεί, όπως μας διασώζει ο Μάρκο Πόλο. Και τα πράγματα έμειναν έτσι στους χάρτες της εποχής για περισσότερο από 80 χρόνια, σε ένα κόσμο 350 εκατομμυρίων ψυχών…

Αν ήμασταν σε θέση να κάνουμε τον περίπλου της Γης, θα βλέπαμε την απογυμνωμένη από τα πλούτη και το μεγαλείο της Κωνσταντινούπολη, μετά την άλωση του 1204, να αγωνίζεται να επιβιώσει, κυριολεκτικά περικυκλωμένη από την Οθωμανική Αυτοκρατορία των Τούρκων Γαζήδων, θα θαυμάζαμε την ανέγερση της Απαγορευμένης Πόλης στο Πεκίνο των Μινγκ, την κινεζική τεχνολογία, την τυπογραφία, την πυρίτιδα, γνωστά ήδη από το 1000 μ.Χ., τα ινδικά μαθηματικά, την ιρανική φιλοσοφία και την αραβική αστρονομία. Στην Αμερική, που βέβαια οι κάτοικοι της Ευρασίας τότε δεν γνώριζαν, θα βλέπαμε τα βασίλεια των Αζτέκων, των Μάγια και των Ίνκας στην Κεντρική και τη Νότιο Αμερική, ενώ στο Βορά όπως και στην Υποσαχάρια Αφρική η άγρια φύση είχε ελάχιστα επηρεαστεί από τις κοινότητες των Ινδιάνων και ιθαγενών αφρικανικών φυλών αντίστοιχα, που ζούσαν εδώ και εκεί.

Αν την ίδια χρονιά διατρέχαμε τη δυτική Ευρώπη, το θέαμα θα ήταν οικτρό. Μικρά κράτη, διαμελισμένα σε ιπποτικά φέουδα, 400 μόνο στη σημερινή Γερμανία, και πόλεις-κράτη, προσπαθούσαν να συνέλθουν από τα κύματα της επιδημίας πανούκλας, ενώ μαστιζόταν από κακές συνθήκες υγιεινής και πολεμικές συρράξεις, όπως ο αγγλογαλλικός Εκατονταετής Πόλεμος. Στο τέλος της περιήγησής μας στον κόσμο, η ιδέα και μόνο πως η Δύση θα μπορούσε να κυριαρχήσει επί των υπολοίπων για το μεγαλύτερο μέρος του υπόλοιπου της 2^ης χιλιετίας θα μας φαινόταν τουλάχιστον αστεία. απόλυτη φαντασιοπληξία. Κι όμως συνέβη.

Οι Πορτογάλοι και Ισπανοί κονκισταδόρες στην αρχή, οι Άγγλοι, Γάλλοι και Ολλανδοί στην συνέχεια, εξαπλώθηκαν σε ολόκληρο τον κόσμο, εντόπισαν τις άγνωστες ηπείρους, υποδούλωσαν ντόπιους πληθυσμούς, προσηλύτισαν άλλους στον τρόπο ζωής τους, ενώ εξαφάνισαν σε επίπεδα μαζικής γενοκτονίας όσους αντιστάθηκαν, όπως τους Ινδιάνους σε Βόρειο και Νότιο Αμερική και τους ιθαγενείς Αβοριγίνες της Αυστραλίας χτίζοντας τις αποικιακές αυτοκρατορίες τους σε Αφρική, Αμερική, Αυστραλία και Νότιο Ασία. Αυτό για τους δυτικούς ιστορικούς μεταφράζεται σε παραγωγή πολιτισμού είναι ωστόσο αμφίβολο αν οι «άτυχοι» ιθαγενείς που συναντήθηκαν με τους δυτικούς αποικιοκράτες θα το έβλεπαν το ίδιο. Ο δυτικός πολιτισμός, η άνθιση των επιστημών και της τεχνολογίας, οι μνημειακές υποδομές, χτίστηκαν πάνω στην άγρια εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο, χτίστηκαν με την εξάντληση των φυσικών πόρων και την καταστροφή του περιβάλλοντος καταστάσεις που συνεχίζονται στις μέρες μας.

Οι συζητήσεις για τις αιτίες που επέτρεψαν σε μια μειονότητα της ανθρωπότητας προερχόμενη από το δυτικό άκρο της Ευρώπης να κυριαρχήσει στον κόσμο για σχεδόν 500 χρόνια, περιλαμβάνουν: α) τον ανταγωνισμό που αναπτύχθηκε στην γεωγραφικά διαμερισματοποιημένη, από βουνά, ποτάμια και θάλασσες και φυλετικά και γλωσσολογικά διαιρεμένη Δυτική Ευρώπη, αιτία της γένεσης των εθνικών κρατών, β) την ανακάλυψη της επιστημονικής μεθόδου για την μελέτη και κατανόηση του φυσικού κόσμου, η οποία προσέφερε, μεταξύ των άλλων, σπουδαίο στρατηγικό πλεονέκτημα, γ) την ανάπτυξη της ιατρικής και υγιεινής, που βελτίωσε το προσδόκιμο ζωής, δ) την αναγνώριση της ατομικής ιδιοκτησίας και στην ειρηνική επίλυση των διαφορών υπό την προστασία του κράτους δικαίου, έναρξη του εκδημοκρατισμού της κοινωνίας με την προστασία από την αυθαιρεσία του ηγεμόνα ή των ευγενών, ε) την διαμόρφωση της καταναλωτικής κοινωνίας, έναν θεμελιώδη τρόπο υλικής διαβίωσης, με την παραγωγή να διαδραματίζει κεντρικό οικονομικό ρόλο και να οδηγεί στη Βιομηχανική Επανάσταση, στ) την απελευθέρωση του ατόμου από τους περιορισμούς μιας συντεχνιακά οργανωμένης κοινωνίας, όπου ο γιος του φούρναρη θα γινόταν φούρναρης ή του χτίστη χτίστης, που οδήγησε στην ανάπτυξη της ατομικής πρωτοβουλίας και των ατομικών δικαιωμάτων και ζ) την προτεσταντική χριστιανική ηθική που συνδέει την εργασία με τη δίκαιη απόκτηση αγαθών και πλούτου, που οδήγησε στη γένεση του καπιταλισμού. Ωστόσο, παραγνωρίζεται πως το κίνητρο των πρώτων αποικιοκρατών ήταν ο άκρατος εγωισμός, η αντιζηλία, η απληστία, η αναζήτηση του υλικού ευδαιμονισμού.

Η αποπνευματικοποίηση του ανθρώπου και η στροφή στον ολοκληρωτικό υλισμό που συντελέστηκε στη Δύση, οδήγησε στην αποδόμηση του ανθρώπινου προσώπου, στη διαστροφή και απανθρωπιά που φανερώθηκε πολλές φορές μέσα στην ιστορία από τις Σταυροφορίες, την αποικιοκρατία, τους Ευρωπαϊκούς και Παγκόσμιους Πολέμους, το Μεσοπόλεμο και το Ψυχρό Πόλεμο, μέχρι τον Πόλεμο κατά της Τρομοκρατίας (μια σύγχρονη σταυροφορία), την οικονομική κρίση και την υποκινούμενη δήθεν «Αραβική Άνοιξη». 500 χρόνια σκληρότητας και αδιαφορίας για τον συνάνθρωπο και το περιβάλλον οδήγησαν πολλές φορές στο κόσμο στα όρια της φυσικής του υπόστασης και μόνο ο Θεός σταμάτησε την οριακή πορεία της ανθρώπινης δυτικής παραφροσύνης προς τον όλεθρο.

Σήμερα, κάποιοι δυτικοί θεωρητικοί ανησυχούν μήπως έρχεται το τέλος της δυτικής κυριαρχίας ή καλύτερα της κυριαρχίας των Αμερικανών, Αγγλο-σαξόνων, Φραγκο-Γάλλων και Γερμανών εξαιτίας της ανάδειξης νέων δυνάμεων, κυρίως της Ρωσίας, Κίνας, Ινδίας και Νοτιο-Ανατολικής Ασίας. Έτσι προτείνουν οικονομικές αναπροσαρμογές, κρατικές αναδιαρθρώσεις, και κυνήγι κατοχύρωσης περισσότερων φυσικών πόρων, κρυφά οραματιζόμενοι νέους πολέμους και νέους Παγκόσμιους χάρτες.

Παραβλέπουν όμως την βαθειά κοινωνική κρίση του δυτικού πολιτισμού απότοκη της εγωκεντρικής παθολογίας του, όπως αυτή εκφράζεται στην κατάρρευση της οικογένειας, στην αποδόμηση των ανθρώπινων σχέσεων, στην αποξένωση, στην ανάδειξη της διαστροφής ως φυσιολογικής πράξης, στην έκρηξη της φτώχιας και της εγκληματικότητας, στην κατάρρευση της εμπιστοσύνης των λαών τους στους πολιτικούς και «πνευματικούς» του ταγούς, κυβερνήσεις, λατινικές και προτεσταντικές εκκλησίες, στην εξάπλωση της αθεΐας. Παραβλέπουν πως κάτω από τα πόδια τους σχηματίζεται ένα εκρηκτικό μείγμα συσσωρευμένης αμφισβήτησης, αγανάκτησης, και αποδοκιμασίας που λειτουργεί διαλυτικά στις κοινωνίες τους.

«Ἔφαγεν καὶ ἔπιεν, καὶ ἐπλατύνθη καὶ ἐπαχύνθη, καὶ ἀπελάκτισεν ὁ ἠγαπημένος.» Ἐκ τούτου ζῆλος καὶ φθόνος, ἔρις καὶ στάσις, διωγμὸς καὶ ἀκαταστασία, πόλεμος καὶ αἰχμαλωσία. Oὕτως ἐπηγέρθησαν «οἱ ἄτιμοι ἐπὶ τοὺς ἐντίμους», οἱ ἄδοξοι ἐπὶ τοὺς ἐνδόξους, οἱ ἄφρονες ἐπὶ τοὺς φρονίμους, οἱ νέοι ἐπὶ τοὺς πρεσβυτέρους. ∆ιὰ τοῦτο πόρρω ἄπεστιν ἡ δικαιοσύνη καὶ εἰρήνη, ἐν τῷ ἀπολιπεῖν ἕκαστον τὸν φόβον τοῦ Θεοῦ καὶ ἐν τῇ πίστει Αὐτοῦ ἀμβλυωπῆσαι, μηδὲ ἐν τοῖς νομίμοις τῶν προσταγμάτων Αὐτοῦ πορεύεσθαι μηδὲ πολιτεύεσθαι κατὰ τὸ καθῆκον τῷ Χριστῷ, ἀλλὰ ἕκαστον βαδίζειν κατὰ τὰς ἐπιθυμίας τῆς καρδίας αὐτοῦ τῆς πονηρᾶς, ζῆλον ἄδικον καὶ ἀσεβῆ ἀνειληφότας, δι' οὗ καὶ «θάνατος εἰσῆλθεν εἰς τὸν κόσμον». Όπως αναφέρει στην Α’ επιστολή του προς Κορινθίους ο Άγιος Κλήμης επίσκοπος Ρώμης.

Η μόνη λύση για το σύγχρονο άνθρωπο είναι η απομυθοποίηση του δέλεαρ της εξουσίας, της κυριαρχίας επί των άλλων ανθρώπων, του ευδαιμονισμού και εγωισμού, η στροφή στην ταπείνωση και στην επικοινωνία με τον αληθινό Θεό, στην προσευχή. Η μόνη σωτηρία για το δυτικό πολιτισμό είναι η αναζήτηση της Χριστιανικής Ορθόδοξης ψυχο-αναζωογονητικής παράδοσης. Μπορεί ο δυτικός πολιτισμός να βρει αυτό το δρόμο ή θα μείνει για πάντα εγκλωβισμένος στην ψυχοπαθητική κατάσταση που βιώνει;

Δυστυχώς, μόλις προχτες δημοσιεύτηκε μια μελέτη από έναν έγκυρο, παγκοσμίου φήμης, Αμερικανικό οργανισμό μελετών (Pew Research Center) στο θέμα της ευθανασίας, τιτλοφορούμενη «το τέλος των ημερών μας». Στο άρθρο αναφερόταν πως η Αμερικανική κοινωνία είναι διχασμένη στο θέμα με 46% να είναι υπέρ και 45% κατά αυτής της πρακτικής ενώ παρουσιάζονταν οι απόψεις διαφόρων «θρησκειών», Ρωμαιο-καθολικών, ποικίλων προτεσταντικών εκκλησιών, μουσουλμάνων, βουδιστών, ινδουιστών, μπαχαϊστών, με την εξαίρεση της Ορθόδοξης Χριστιανικής. Η μελέτη κατέληγε πως δύο «σχεδόν» χριστιανικές ομολογίες/αιρέσεις η Ενωτική Παγκόσμια Εκκλησία και η Ενωμένη Εκκλησία του Χριστού συμφωνούν με αυτή τη πρακτική ενώ άλλες όπως η Ενωμένη Εκκλησία των Μεθοδιστών προσπαθούν να εκσυγχρονιστούν, να αλλάξουν τους κανόνες τους και να αποδεχτούν την υποβοηθούμενη αυτοκτονία.

Δεν γνωρίζω αν είναι δυνατή η μεταστροφή του δυτικού πολιτισμού στην Ορθοδοξία. Εμείς το μόνο που μπορούμε να κάνουμε είναι να προστατεύσουμε το θησαυρό αυτό που μας παραδόθηκε, μέσα σε από πολύ σκληρότερες εποχές και συνθήκες, να τον διαδώσουμε και να προσευχηθούμε στον Ιησού Χριστό να φωτίσει και αυτούς τους λαούς να βρουν το δρόμο της αλήθειας, ελπίζοντας και στη δική τους σωτηρία, αμήν.

Δημήτριος Αρβανίτης